Met het heengaan van Steve Stevaert is Vlaanderen de zelfverklaarde eerste populist verloren. Voordat we deze award postuum uitreiken naar Stevaert zou men moeten afvragen, wat is populisme? Een beetje graven in de wereld van het populisme heeft mij helemaal anders doen kijken naar die populisten.
Pejoratief
Het is trouwens niet ik, maar de VRT die Stevaert omschreef als een populist in zijn biografie. Die koosnaam had hij te danken aan zijn politieke stijl.
Populist is geen eretitel, in het hedendaags politiek taalgebruik is het een pejoratief zoals dat mooi heet, of bruutweg een scheldwoord zoals nazi, fascist en racist. Men zal dus altijd ontkennen dat men populist is.
Ik weet al niet hoe vaak ik al geschreven heb over de "essentiallly contested concept", het wezenlijk betwist begrip. Ik heb dat ook beschreven als een oneliner uit de songtekst van Kanye West: "Nobody knows what it means but it's provocative". Er bestaat niets zo provocatief dan als populist versleten te worden.
Wanneer ik het woord "populisme" intyp op Google en ik enkel en alleen de resultaten van de afgelopen 24 u bekijk (dit was op 11/04), dan kom ik op 889 zoekresultaten. De eerste drie resultaten zijn als volgt: "Le chef du DGB dénonce le populisme anti-grec", categorie "Marine Le Pen" bij een krant en "Populisme: adhésion ou rejet? --Bilan met als onderschrift: "Ce qu'il y a de mauvais, et de péjorant, dans «populisme», c'est ce suffixe «isme». Un «isme» qui stigmatise, dénonce, juge et condamne tout à la fois.". Ik ken niet veel Frans maar "péjorant" en "stigmatise" spreken boekdelen.
Een boek is van de Franse filosofe Chantal Delsol. In een vraaggesprek legt ze uit waarom de perceptie van populisme slecht is. Het komt op neer dat het volk anders wordt bekeken als men het vraagt aan "democraten" (de term op zich vertegenwoordigt geen ideologie, zoals eerder aangehaald) en aan de populisten. Het volk van "democraten" zijn goed, het volk van populisten zijn slecht.
Ben ik dan mijn tijd aan het verliezen aan iets te definiëren dat overduidelijk slecht is? Of zijn die 889 zoekresultaten zo goed als allemaal het verkeerd gebruiken van dat woord?
Politieke wat?
Als men niet meer weet waarover het gaat, dan brengt tante Wikipedia raad. Deze spreuk zou ik zo op mijn e-schouw plaatsten als het niet zo onwaar was. Bij het opzoeken van de term populisme, zegt de Nederlandse dat het eerder een politieke stijl dan een politieke ideologie is. De Engelstalige Wikipedia houdt enkel bij een politieke doctrine. Wat is het nu? Waarschijnlijk is het een beetje van alles.
Laten we beginnen bij politieke stijl. Hierbij wordt gerefereerd naar populisme als een vorm van, of synoniem met, demagogie. Demagogie is ruwweg het type retoriek gebaseerd op halve waarheden, oneliners en drogredenen en dat allemaal uitgedragen door een charismatische leider. De centrale drogreden is het argumentum ad populum, of een beroep doen op het volk. Het volk wordt centraal gesteld, men zet zich af tegen de elite en het establishment en het volk wordt meer inspraak beloofd. Het populisme past hierbij in elke ideologie.
Als tweede is er de politieke doctrine. Een doctrine is een dogma, een vaste set van ideeën. In het geval van populisme is dit het vaststaand feit dat men naar het volk moet luisteren.
Ideologie
Wat interessant zou zijn, wat als het wel een ideologie was? Belangrijker, is het dan legitiem?
De eerste vraag dat men kan stellen: wat maakt een ideologie nu een ideologie? Ideologie is een collectie van ideeën. Een ideologie bestaat uit 3 delen:
Als we bovenstaande vragen voor populisme oplossen, komen we op simpele antwoorden:
Waar plaats men het populisme in het spectrum? Populisme kan zowel bij links als bij rechts behoren. Voor links is de elite financieel van aard en zorgt voor ongelijkheid, sociale onrechtvaardigheid, kapitalisme, .... Voor rechts is de elite politiek-correct: pro-immigratie, gelijkheidsfetisj, afbraak van de sociale cohesie, ... Populisme past dus niet in het plaatje.
Populisme = positief
Wat mij verbaasde is het aantal boeken dat erover geschreven zijn, en vooral dat sommigen eigenlijk best positief tegenover staan, desondanks de negatieve publiciteit. In die boeken zoek ik vooral een politiek-neutraal populisme d.w.z. een populisme die niet links of rechts uitsluit maar evenwaardig ziet.
Het eenzijdig negatieve verhaal heb ik even achterwege gelaten. Voor wie interesse heeft: Jan Blommaert e.a. schreven "Populisme". Ik zal één ding weerhouden: populisten vergeten soms dat het volk niet uniformistisch maar pluralistisch is met een veelvoud van meningen. Alhoewel dit zou opgelost worden met een evenredige verdeling van links- en rechtspopulisten. Trouwens, die kritiek lijkt mij zwak want elke politicus speelt cavalier seul, elke politicus gelooft dat zijn manier de beste is. Waarom zouden populisten dat niet mogen?
Een ander boek is geschreven door Ludo Abicht,"Gewoon volk eerst, waarom populistisch en gemeen geen scheldwoorden zijn". Daarin ontleed de filosoof de tendens van de elite en het volk, eerst koningen en pauzen, nu de politiek-correcte moraalridders. De Verlichting is blijkbaar niet verzilverd geraakt, de ene elite is vervangen door een ander. Toen en nu begrijpt de elite het volk niet. Maar toen kwam het populisme, naar het volk wordt er eindelijk geluisterd. De kloof tussen machthebbers en de gewone man zou beter sluiten. Het probleem van het boek van Ludo Abicht is dat hij met een rode bril naar populisme kijkt (hij stelt zelfs dat populisme per definitie links is), en dus rechtspopulisme verwerpt als zijnde demagogie. Echt politiek neutraal is het dus niet.
Een andere linkse schreef met zijn "Pleidooi voor populisme" dat populisme bij de democratie hoort. David Van Reybrouck wou met zijn G1000 de gewone burger emanciperen. Ondanks de media-aandacht is het een stille dood gestorven. In het boek van Van Reybrouck wordt er onderscheid gemaakt tussen duister en verlicht populisme. Ra, ra, ra, de rechtspopulisten zijn toevallig toch wel duistere populisten! Van Reybrouck koppelt populisten automatisch aan diploma, het volk is laaggeschoold, de elite hooggeschoold. Hij vindt dat populisme resulteert uit de klassenverschillen. Interessant om te weten, hij vergelijkt het populisme van nu met het socialisme van de 19de eeuw, beide verketterd met gelijkaardige argumenten (demagogie, onwetendheid, etc.).
Over de grens is er Bas Heijne en zijn boek "Moeten wij van elkaar houden? Het populisme ontleed". Hij ziet populisme als een verstoorde verhouding tussen individu en maatschappij, tussen ratio en gevoel, rechtstaat en volk. Hoogdravend vindt hij de idealen van het humanisme en de Verlichting in gevaar zijn. Hij doelt hierbij de terugkeer van de Romantiek. Desondanks is volgens hem een juiste combinatie van Verlichtings- en Romantiekidealen nodig tot een goed functionerend humanisme. De Verlichting is te dogmatisch geworden.
Het is dus spijtig dat vooral linkse stemmen het populismedebat overheersen, en populisme niet politiek-neutraal kunnen behandelen. Misschien heb ik niet goed gezocht, of zijn de rechts-populisten gewoon niet zichtbaar genoeg, maar rechts maakt blijkbaar geen boeken over populisme.
Conclusie
Populisme is iets positief, niet iets negatief. Het kan wegdrijven van de politieke stijl en een volwaardige ideologie worden, maar daarvoor zou het beter uitgedacht moeten worden. Populisme is duidelijk een reactie van het volk tegen de elite. De oorzaken zijn niet éénduidig, de ene stelt dat het de voortzetting is van een lange tendens, de andere de uiting van het verschil tussen klassen een revival van de Romantiek.
Om af te sluiten: was Steve Stevaert Vlaanderens eerste populist? Ik zou hem eerder een demagoog noemen. Zijn gratisbeleid was een herverdelingspolitiek pur-sang, en dat wist men bij Trends zeer goed.
Pejoratief
Het is trouwens niet ik, maar de VRT die Stevaert omschreef als een populist in zijn biografie. Die koosnaam had hij te danken aan zijn politieke stijl.
Populist is geen eretitel, in het hedendaags politiek taalgebruik is het een pejoratief zoals dat mooi heet, of bruutweg een scheldwoord zoals nazi, fascist en racist. Men zal dus altijd ontkennen dat men populist is.
Ik weet al niet hoe vaak ik al geschreven heb over de "essentiallly contested concept", het wezenlijk betwist begrip. Ik heb dat ook beschreven als een oneliner uit de songtekst van Kanye West: "Nobody knows what it means but it's provocative". Er bestaat niets zo provocatief dan als populist versleten te worden.
Wanneer ik het woord "populisme" intyp op Google en ik enkel en alleen de resultaten van de afgelopen 24 u bekijk (dit was op 11/04), dan kom ik op 889 zoekresultaten. De eerste drie resultaten zijn als volgt: "Le chef du DGB dénonce le populisme anti-grec", categorie "Marine Le Pen" bij een krant en "Populisme: adhésion ou rejet? --Bilan met als onderschrift: "Ce qu'il y a de mauvais, et de péjorant, dans «populisme», c'est ce suffixe «isme». Un «isme» qui stigmatise, dénonce, juge et condamne tout à la fois.". Ik ken niet veel Frans maar "péjorant" en "stigmatise" spreken boekdelen.
Een boek is van de Franse filosofe Chantal Delsol. In een vraaggesprek legt ze uit waarom de perceptie van populisme slecht is. Het komt op neer dat het volk anders wordt bekeken als men het vraagt aan "democraten" (de term op zich vertegenwoordigt geen ideologie, zoals eerder aangehaald) en aan de populisten. Het volk van "democraten" zijn goed, het volk van populisten zijn slecht.
Ben ik dan mijn tijd aan het verliezen aan iets te definiëren dat overduidelijk slecht is? Of zijn die 889 zoekresultaten zo goed als allemaal het verkeerd gebruiken van dat woord?
Politieke wat?
Als men niet meer weet waarover het gaat, dan brengt tante Wikipedia raad. Deze spreuk zou ik zo op mijn e-schouw plaatsten als het niet zo onwaar was. Bij het opzoeken van de term populisme, zegt de Nederlandse dat het eerder een politieke stijl dan een politieke ideologie is. De Engelstalige Wikipedia houdt enkel bij een politieke doctrine. Wat is het nu? Waarschijnlijk is het een beetje van alles.
Laten we beginnen bij politieke stijl. Hierbij wordt gerefereerd naar populisme als een vorm van, of synoniem met, demagogie. Demagogie is ruwweg het type retoriek gebaseerd op halve waarheden, oneliners en drogredenen en dat allemaal uitgedragen door een charismatische leider. De centrale drogreden is het argumentum ad populum, of een beroep doen op het volk. Het volk wordt centraal gesteld, men zet zich af tegen de elite en het establishment en het volk wordt meer inspraak beloofd. Het populisme past hierbij in elke ideologie.
Als tweede is er de politieke doctrine. Een doctrine is een dogma, een vaste set van ideeën. In het geval van populisme is dit het vaststaand feit dat men naar het volk moet luisteren.
Ideologie
Wat interessant zou zijn, wat als het wel een ideologie was? Belangrijker, is het dan legitiem?
De eerste vraag dat men kan stellen: wat maakt een ideologie nu een ideologie? Ideologie is een collectie van ideeën. Een ideologie bestaat uit 3 delen:
- Descriptief of analytisch: hoe ziet de wereld er nu uit?
- Prescriptief of normatief: hoe zou de wereld eruit moeten zien?
- Operationeel: hoe gaan we van (1) naar (2)?
Als we bovenstaande vragen voor populisme oplossen, komen we op simpele antwoorden:
- Het land wordt geregeerd door een elite dat niet luistert naar het gewone volk. De elite is corrupt en onderdrukkend. Het volk is daardoor vervreemd van de politiek en dit creëert een democratisch deficit.
- De populist bevrijdt het land van het traditionele establishment. Het land wordt geregeerd door het volk en het volk heeft inspraak.
- De populist beroept zich op het volk voor meer activisme, wilt meer directe democratie, ontmanteling van de politieke zuilen, ....
Waar plaats men het populisme in het spectrum? Populisme kan zowel bij links als bij rechts behoren. Voor links is de elite financieel van aard en zorgt voor ongelijkheid, sociale onrechtvaardigheid, kapitalisme, .... Voor rechts is de elite politiek-correct: pro-immigratie, gelijkheidsfetisj, afbraak van de sociale cohesie, ... Populisme past dus niet in het plaatje.
Populisme = positief
Wat mij verbaasde is het aantal boeken dat erover geschreven zijn, en vooral dat sommigen eigenlijk best positief tegenover staan, desondanks de negatieve publiciteit. In die boeken zoek ik vooral een politiek-neutraal populisme d.w.z. een populisme die niet links of rechts uitsluit maar evenwaardig ziet.
Het eenzijdig negatieve verhaal heb ik even achterwege gelaten. Voor wie interesse heeft: Jan Blommaert e.a. schreven "Populisme". Ik zal één ding weerhouden: populisten vergeten soms dat het volk niet uniformistisch maar pluralistisch is met een veelvoud van meningen. Alhoewel dit zou opgelost worden met een evenredige verdeling van links- en rechtspopulisten. Trouwens, die kritiek lijkt mij zwak want elke politicus speelt cavalier seul, elke politicus gelooft dat zijn manier de beste is. Waarom zouden populisten dat niet mogen?
Een ander boek is geschreven door Ludo Abicht,"Gewoon volk eerst, waarom populistisch en gemeen geen scheldwoorden zijn". Daarin ontleed de filosoof de tendens van de elite en het volk, eerst koningen en pauzen, nu de politiek-correcte moraalridders. De Verlichting is blijkbaar niet verzilverd geraakt, de ene elite is vervangen door een ander. Toen en nu begrijpt de elite het volk niet. Maar toen kwam het populisme, naar het volk wordt er eindelijk geluisterd. De kloof tussen machthebbers en de gewone man zou beter sluiten. Het probleem van het boek van Ludo Abicht is dat hij met een rode bril naar populisme kijkt (hij stelt zelfs dat populisme per definitie links is), en dus rechtspopulisme verwerpt als zijnde demagogie. Echt politiek neutraal is het dus niet.
Een andere linkse schreef met zijn "Pleidooi voor populisme" dat populisme bij de democratie hoort. David Van Reybrouck wou met zijn G1000 de gewone burger emanciperen. Ondanks de media-aandacht is het een stille dood gestorven. In het boek van Van Reybrouck wordt er onderscheid gemaakt tussen duister en verlicht populisme. Ra, ra, ra, de rechtspopulisten zijn toevallig toch wel duistere populisten! Van Reybrouck koppelt populisten automatisch aan diploma, het volk is laaggeschoold, de elite hooggeschoold. Hij vindt dat populisme resulteert uit de klassenverschillen. Interessant om te weten, hij vergelijkt het populisme van nu met het socialisme van de 19de eeuw, beide verketterd met gelijkaardige argumenten (demagogie, onwetendheid, etc.).
Over de grens is er Bas Heijne en zijn boek "Moeten wij van elkaar houden? Het populisme ontleed". Hij ziet populisme als een verstoorde verhouding tussen individu en maatschappij, tussen ratio en gevoel, rechtstaat en volk. Hoogdravend vindt hij de idealen van het humanisme en de Verlichting in gevaar zijn. Hij doelt hierbij de terugkeer van de Romantiek. Desondanks is volgens hem een juiste combinatie van Verlichtings- en Romantiekidealen nodig tot een goed functionerend humanisme. De Verlichting is te dogmatisch geworden.
Het is dus spijtig dat vooral linkse stemmen het populismedebat overheersen, en populisme niet politiek-neutraal kunnen behandelen. Misschien heb ik niet goed gezocht, of zijn de rechts-populisten gewoon niet zichtbaar genoeg, maar rechts maakt blijkbaar geen boeken over populisme.
Conclusie
Populisme is iets positief, niet iets negatief. Het kan wegdrijven van de politieke stijl en een volwaardige ideologie worden, maar daarvoor zou het beter uitgedacht moeten worden. Populisme is duidelijk een reactie van het volk tegen de elite. De oorzaken zijn niet éénduidig, de ene stelt dat het de voortzetting is van een lange tendens, de andere de uiting van het verschil tussen klassen een revival van de Romantiek.
Om af te sluiten: was Steve Stevaert Vlaanderens eerste populist? Ik zou hem eerder een demagoog noemen. Zijn gratisbeleid was een herverdelingspolitiek pur-sang, en dat wist men bij Trends zeer goed.
Reacties