Waardeloos Europa

De Charlie Hebdo-aanslag heeft de discussie over de waarden van de westerse maatschappij aangewakkerd. Wat zijn die waarden? Hoe vullen we deze in? In een zijsprong is er ook een discussie over religie en maatschappij, en zelfs de invulling van godsdienstlessen en zedenleer.

Waardeloze maatschappij

Onze maatschappij is "waardeloos," een lege doos. Kan deze doos worden gevuld door de islam, zoals Huellebecq vreest en De Wever verwoorde?

Het is onbegrijpelijk, maar religie speelt voor sommigen nog wel degelijk een rol in het dagdagelijks leven. Het is geen rituele lippendienst zoals pakweg een doop, communie, trouw of begrafenis. Religie is de leidraad voor het wereldbeeld van velen, en is zelfs een reden om ervoor te vechten en sterven.

Religie is ook de basis van waarden en normen. Al honderden jaren controleerde religieuze leiders het alledaags doen en laten van de geloofsgenoten. Religie is een aaneenschakeling van geboden en verboden.

Dit is een heel oppervlakkige, westerse tot zelfs antitheïstische zienswijze van religie. Religie is ook een bron van geluk, steun en samenhorigheid. De waarheid is dat onze geseculariseerde samenleving de slinger heeft doen doorslaan naar één extreem. Geloof wordt geassocieerd met oubolligheid, vastgeroest zijn in denkpatronen en fanatisme. Gelovigen zijn dan ook paria's.

Het christendom is nagenoeg verdwenen uit West-Europa. Met die verdwijning is langzaam maar zeker de maatschappij geëconomiseerd en geïndividualiseerd. Alle linkse initiatieven ten spijt, de collectiviteit en de solidariteit is gedaald. Materieel egocentrisme en consumentisme is alomtegenwoordig in ons denken. Links is mede-verantwoordelijk voor dit gebeuren, zij hebben religie verguisd. Zij hebben gegokt en verloren, ideologie kan religie niet vervangen.

Terug in de tijd

Onze maatschappij is dus consumptie-ziek en heeft spirituele heling nodig. Nog geen honderd jaar geleden was Europa veel warmer. Er was veel meer gemeenschapsgevoel, barmhartigheid en welzijn. Bij armoede kon men terecht bij buren gewoonweg omdat een goed christen dat deed. De VS heeft op het ver afgelegen platteland zulk christelijk maatschappijbeeld.

Zijn de christelijke waarden compatibel met de democratische waarden? Ja. De broederlijkheid van de Franse Revolutie kan perfect in een christelijk jasje passen (de werken van barmhartigheid). De linkse solidariteit en collectiviteit kan perfect gebeuren met het christen-zijn als bindmiddel. Gelijkwaardigheid van de leproos, tollenaar of wees is een fundament van Jezus' leer.

De waarden van het christendom kan enkel samengaan met het geloof. Zoals eerder gesteld, geloof is een vies woord. Het is onmogelijk om terug te gaan in de tijd en mensen te doen geloven in een entiteit. De meeste mensen zijn ietsisten: ze geloven dat er wel "iets" meer is tussen hemel en aarde, zonder dit te specificeren naar goden of engelen/demonen.

Het christendom zelf is niet onbesproken, en veel mensen zullen zich weren als de maatschappij verchristelijkt. Dit is omdat sommige aspecten van het christendom tegen het logisch verstand ingaan.

Of toch niet?

Als men een willekeurig mens zegt welke waarden men belangrijk vindt, dan vind men vast en zeker deze:
- vrijheid en autonomie over je leven en verantwoordelijkheid voor je acties
- rede en ratio, en op basis van rede en ratio proberen je leven te leiden
- zelfontplooiing, zelfontwikkeling en kritisch denken (bildung)
- menselijke waardigheid en menselijkheid voor de behoevende
- gelijkwaardigheid voor allen, ondanks de verschillen die er bestaan

Dit zijn kernwaarden van onze westerse democratische maatschappij. Of men nu links of rechts is, iedereen onderschrijft deze waarden. Niet toevallig zijn deze de kerngedachten van het humanisme. Humanisme is een levensbeschouwing die iedereen volgt zonder te beseffen.

Waarom heeft humanisme het christendom niet verdrongen? Joost mag het weten. Een mogelijke verklaring is naar mijn mening een te antitheïstische visie. Een humanist is een atheïst en zal het bovennatuurlijke en rituele verwerpen, terwijl de meerderheid van de westerse ietsisten zijn die geen probleem hebben met een doop of Kerstmis.

Tussen het christendom van het verleden en het humanisme ligt het christelijk humanisme. Dit lijkt mij een goed compromis die het beste van beide werelden combineert. Door een soort hybride standpunt in te nemen kan men in ethisch-moraliserende kwesties in twee richtingen uitgaan.

Dit verklaart waarom het christendom niet populair is, het compromis is zoek.

Legalisme

Wat waarschijnlijk mensen de rug doen keren van het christendom is het instituut Kerk, het moraliserend vingertje en het stigma rond die twee. Zelfs met deze progressieve paus blijft dingen als homoseksualiteit een heikel punt. De Kerk blijft steken in legalisme, in het volgen van regeltjes dat met de geest van het christendom weinig te maken heeft.

Onlangs was er de discussie van het KVHV. Zij vertolkten het standpunt van de Kerk inzake homoseksualiteit. KVHV en de Kerk hanteren een rigoureuze definitie van huwelijk: huwelijk is voor de Kerk enkel mogelijk als deze geconsumeerd worden. Dus naar de strikte interpretatie van de definitie kunnen homoseksuelen niet trouwen voor de kerk

Een andere visie is terug te keren naar de fundament van het christendom. Huwelijk is de verbintenis van twee personen die elkaar liefhebben. Zij houden zo veel van elkaar dat ze voor het oog van God plechtig beloven deze persoon lief te hebben in voor- en tegenspoed, etc. Maakt het uit of dit tussen man en vrouw of tussen twee mannen/vrouwen zijn? Dat laatste is een humanistische visie.

Dus hoe schept men christenen zonder te verzanden in dogmatische orthodoxie? Dit is door terug te gaan naar de wortels, beginnend met de educatie.

Godsdienstlessen

Sinds de aanslagen heeft links een nieuwe stok gevonden om de godsdienstige hond mee te slaan. Het antiklerikalisme is terug en verwoordt door Joël De Ceulaer, redacteur van Knack.

Ten eerste wil ik Mr. De Ceulaer zijn verontwaardiging onderschrijven. Het is ongepast om kinderen van zes te indoctrineren met de ophemeling van - lichtjes gesteld - dubieuze figuren als Che Guevara. Dan heeft men de vermaledijde religie verbannen, dan krijgt men de linkse religie in de plaats! Het zegt veel over het politiek profiel van de vrijzinnigen.

Daar stopt het waar de auteur en ik overeenstemmen. De clichés en karikaturen van religies zijn zo lachwekkend en schrijnend tegelijk. Het is gewoon geen beginnen aan om dit op een redelijke manier te bediscussiëren. Het fanatieke antitheïsme druipt er gewoon af, en het echte doel van de auteur is een aanfluiting van het recht op godsdienst. Een poging tot rede dan maar.

Ik kan de auteur geruststellen, want ik weet dat de meeste godsdienstlessen niet overeen komen met het out-of-date beeld dat de auteur ervan heeft. Godsdienstlessen in het katholiek onderwijs zijn een schaduw van het verleden. De Bijbel wordt bijna nooit vastgepakt, alles staat al in handboeken, als men überhaupt enig christelijke teksten bekijkt. Het verschil met zedenleer is miniem, het christendom is hier de peper en zout van het levensbeschouwelijk gerecht. De andere religies komen zelfs even vaak aan bod, men kent deze beter dan de eigen godsdienst!

Dit soort educatie doet de jeugd vervreemden van het christendom. Men is zelfs verbaasd als op het eind van het 6de middelbaar het paasverhaal nog steeds niet gekend is! Als men al iets christelijks doet, dan zijn het lezen van oersaaie christelijke teksten en het herkauwen van de conclusies van het werkboek. Aan kritisch zelfstandig denken wordt niet gedaan.

De educatie van godsdienst kan dus beter. Beginnende met een laagdrempelig en simpele Bijbel, eentje dat een jeugdige misschien zou willen lezen. Als de jongere de tekst heeft gelezen, wordt deze gefilterd: wat zijn de relevante zaken van vandaag, wat is de historische context, wat is feit en wat is fictie? Meegaan met de actualiteit mag. Daarna wordt de moraal ervan ontdekt, eerst door kritische vragen van de lesgever, in hogere jaren door de jongere zelf. Een kleine klasdiscussie over het eigen standpunt en die van anderen moet het vormingsproces beëindigen. Je moet zelfs geen pedagogisch diploma hebben om dat uit te dokteren.

Het uiteindelijk "doel" is om de volgende generatie kennis te maken (en misschien zelfs zich eigen maken) met de christelijke wortels van de maatschappij. Samen met die wortels zou kennismaken/zich eigen maken van de democratisch-humanistisch principes van de moderne samenleving. Geheel in lijn met de bildung kan de volgende generatie beslissen of ze theïstisch, ietistisch of atheïstisch is, welke waarden ze zelf delen en respect hebben voor de waarden van anderen.

Radicalisme

Hierbij zijn we bij de kern van het radicalisme aanbeland. Alles bij de islam is het omgekeerde van hierboven. De islamleer kenmerkt zich door een sterk legalistische en letterlijke interpretatie van de Koran. Relativering en kritiek zijn uit den boze, want dit is het werkelijke woord van God.

In de moskeeën, internetfora en organisaties wordt die interpretatie als mainstream bestempeld, in gradaties van het afkeuren van het portretteren van Mohammed tot het effectief doden van (on)gelovigen die hiertegen zondigen.

Dit is in contrast met het christendom, waar die interpretatie als afwijkend wordt beschouwd. In de VS zijn er nog enkele groeperingen die het creationisme verspreiden, hier in Europa is zoiets ondenkbaar. Christenfundamentalisme is definitief ten grave gedragen.

Die legalistische interpretatie van de Koran zorgt voor een sterke verstrengeling van religie en staat. Religieuze leiders zijn rechters, jury en uitvoerders. Religie is de dominante factor in de politiek, media en de gehele samenleving. In zulk klimaat kan verandering niet komen. Veel islamstaten zitten qua democratisch gehalte in de middeleeuwen.

Het is niet ondenkbaar dat deze gebruiken overhevelen naar Europa door immigratie. Door falend integratiebeleid nemen moslims die visies naar Europa. Simpelweg door de wet van de getallen zullen moslims meer privileges afdwingen: halal in de kantine, hoofddoeken, rituele slachtingen, etc. Welke ervan door gematigde worden gevraagd om aan godsdienstvrijheid te doen of door fundamentalisten om een cultureel-imperialisme te doen is onduidelijk. Wat wel duidelijk is, is dat de meerderheid van de Europese moslims de sharia boven de westerse rechtstaat plaatsen. Dit is een gevaar voor de democratische waarden van Europa als pluralistische samenleving. Europa moet dan ook meer weerbaar zijn en durven nee te zeggen: tot hier en niet verder.

Educatie is een onderdeel van de deradicalisering maar is een onderdeel van een groter geheel. Het concept van burgerschap van sp.a klinkt mooi maar is vijgen na Pasen. Als men zich geen burger van deze samenleving voelt, hoort men simpelweg niet thuis. Oprotten zei Aboutaleb, en zo denken vele.

Educatie kan dus helpen. Kernvragen moeten dan ook gesteld worden: moet de overheid gematigde imams opleiden of moeten deze gefinancierd worden door de moslimgemeenschap?

Conclusie

Het taboe rond religie zou weg moeten, dit te beginnen met een duidelijk onderscheid tussen de leer en het instituut. Ook zou er duidelijk onderscheid moeten worden gemaakt met volwassen, pluralistische religies als het christendom of boeddhisme en onvolwassen, totalitaire religies als de islam. Educatie en vorming is één stap om de Europese samenleving te herstellen, en het christelijk humanisme lijkt mij het beste uitgaanspunt.

Reacties