Vlaams onderwijs wordt in een burn-out geduwd

Het is bijna het begin van het schooljaar, een traditionele gebeurtenis die links-opiniërend Vlaanderen in de pen doet kruipen om het Vlaams onderwijs te bekritiseren. Dit jaar is het Lotte Beckers, journalist bij De Morgen en zelfverklaard ervaringsdeskundige. Volgens het handboek van de constructieve journalistiek liet zij zich meeslepen in het narratieve, het emotionele en de anekdotes. Verifieerbare bewijzen of cijfers gaf zij niet, de lezer moet ter goeder trouw geloven in de validiteit van haar opinie. Het is een klassiek links verhaal van meer personeel, meer begeleiding en meer geld. Het probleem is dieper en gevaarlijker, één die het onderwijs in de vernieling kan rijden...

Leerkrachten als sociale werkers

In de reeks "Bank achteruit | Het onderwijs als huis van wantrouwen" probeert De Morgen het onderwijs te framen als hardvochtig, asociaal, uitsluitend, intolerant, (voeg eigen linkse kerk vocabulair toe) puur omdat het nooit genoeg doet. Leerkrachten werken zich uit de naad en De Morgen spuugt hen in het gezicht.

Zoals de reeks suggereert stoppen maatschappelijke problemen niet aan de schoolpoort. In concentratiescholen in de steden zijn de uitdagingen enorm: immigratie, radicalisering, armoede, criminaliteit, ... Multiculturaliteit wordt aangewezen als oorzaak nr. 1 waarom leerkrachten uit het Antwerps basisonderwijs stappen. Dat taal cruciaal is voor integratie ontkent niemand, maar toch vindt Bart Eeckhout dat de taal van het land van herkomst bewaard moeten worden. Zogezegd verbetert dit de prestaties maar in de praktijk ziet men dat een vrijgeleide is om thuis geen Nederlands te spreken. Er zijn nog altijd 3de generatie migranten die niet accentloos Nederlands kunnen spreken. Ook houden migranten hun kleuters veel te vaak thuis, zodat er een verlaging van de schoolplicht zich opdringt.

De multiculturaliteit dwingt voor meer lessen over diversiteit. Dit was de conclusie van de Koppen-reportage. Heel het onderwijs werd door het slijk gehaald, het deed niet genoeg om racisme en discriminatie af te leren. Een woedende Twitteraar kon zich niet meer inhouden: "Een gemonteerde film met acterende kinderen kan op één avond veel kapotmaken van wat onze leerkrachten in het echt reeds bereikten."

Er is ook een veranderde manier van leven. Naar aanleiding van de semi-internaat school in Lier, gooit Bart Eckhout een steen in de kikkerpoel: de vakantie en uren van de school zijn nog afgestemd op de jaren 50, niet nu. Impliciet wilt Eeckhout dat scholen kinderen opvangen totdat ouders hen kunnen ophalen, de facto instellingen van kinderopvang worden.

Vanaf 1 september treedt het M-decreet in werking. Concreet betekent dat mensen met een beperking zoveel mogelijk in het onderwijs moeten, op basis van een ivoren toren VN-dictaat. Nu al lopen BUSO-scholen leeg. Inclusie luidt het dogma en leerkrachten moeten het maar oplossen.

De oplossingen die Beckers opgeeft voor al die uitdagingen is typisch links: meer geld, meer ondersteuning, meer personeel, meer differentiatie. Lotte Beckers steekt niet onder stoelen of banken dat leerkracht zijn ook betekent sociaal werker zijn. Bovenstaande ondertitel staat ook in de opinie van Lotte Beckers. Alleen, leerkrachten zijn daarvoor niet geschoold. De linkse medemens zegt dan gewoon: verander de opleiding. Dat zou een kanjer van een simplisme zijn.

Leerkrachten en scholen in het algemeen zijn instituten van kennisoverdracht. Als men scholen meer taken willen toebedelen (zoals Lotte Beckers), dan kan men dan ook niet anders dan een kerntakendebat houden.

Meer loslaten

Het is zeer verleidelijk om zoals links de maatschappelijke problemen oplossen. Leerkrachten zijn mensen met veel empathie en trekken zich sterk aan van de miserie van hun leerlingen. Daar schuilt juist het gevaar in.

Ter bescherming van de leerkrachten zouden ze manu militari gedwongen moeten worden om taken uit handen te geven die niet in hun jobbeschrijving staan. Enggeestig zal links huilen. Ze zullen mij misschien zelfs harteloze rechtse zak noemen. Hoe kan een rechts-conservatieve een antwoord op deze traditioneel linkse problemen formuleren?

Een maatschappelijk probleem wordt best door de maatschappij opgelost. Het onderwijs is zowel een overheidsinstelling (gemeenschaps-, provinciaal of gemeentelijk onderwijs) en een maatschappelijke instelling (katholiek onderwijs). Er is dus niets dat dieper in onze maatschappij geworteld is dan onze scholen.

Die worteling maakt dat de maatschappij ook enorm veel vertrouwen heeft in de scholen en leraren. Dit vertrouwen maakt dat de maatschappij ook vaker taken naar het onderwijs toeschuift. Opvoeding, integratie, burgerschap, ... als deze onderwerpen het nieuws passeren dan is er een rol weggelegd voor het onderwijs.

Als rechtse is de eerste vraag: wie is hier het beste voor weggelegd? Als het opvoeding is, dan is het antwoord de ouders. Als het opvang is, dan is het antwoord de ouders (of de -schokkend- de kinderopvang!). Als het armoede is, dan is het CLB en de gemeentelijke sociale diensten het beste antwoord. Als het criminaliteit of verwaarlozing is, dan is de politie en jeugdzorg de enige juiste instantie.

Vaak heeft het onderwijs een handje ervan weg om alles zelf op te lossen. Dit is fout. Als leerkracht moet je als reflex hebben om naar de juiste persoon door te verwijzen. Dit is in ieders belang. Als leerkrachten en scholen dit niet doen, dan geraken ze overwerkt en krijgen ze een burn-out. Ook zijn zij daar absoluut niet voor opgeleid (en moeten ze daar ook niet voor opgeleid worden) zodat er fouten gebeuren. Een leerling kan dan wel het onderwijs doorspartelen maar uiteindelijk toch in de problemen geraken. Dan is de vraag waarom de instanties van niets afweten en waarom de school de dingen voor zich heeft gehouden.

Enerzijds is dit uit schrik. Scholen willen niet het gevoel hebben dat ze tekort hebben gedaan. Scholen hebben ook wantrouwen tegenover de overheid. Als ze een dealende leerling melden aan de politie, dan gaat deze de volgende dag niet meer in de klas zitten. Het leslokaal is ook een plaats van drama's, zeker in verband met illegalen. Scholen ontpoppen zich tot activisten die bepaalde leerlingen willen laten regulariseren.

Er was eens een debat hierover in Klasse, tussen enerzijds een "rechtse" en een "linkse" onderwijsspecialisten. Het was overduidelijk dat de ene meer voeling had met wat leefde onder leerkrachten. De "rechtse" specialist wees erop dat veel leerkrachten zelf vragende partij zijn voor taakverlichting, en het beu zijn dat links alsmaar meer problemen op hun bord schuiven.

Kortom, scholen moeten leren loslaten en bij bepaalde problemen doorverwijzen naar bevoegde instanties, hetzij de maatschappij, hetzij andere staatsinstellingen. De school neemt daarbij de rol op van een puur observerende en rapporterende instantie. Ik sluit hierbij geen coördinerende rol uit, de school is en blijft een centrale rol spelen als drempelverlagende maatschappelijk-ingewortelde instelling.

Staatscontrole

In het debat kwam ook tot uiting wat links wilt: staatscontrole. De school is één van de meest gereguleerde instellingen. De staat beslist grotendeels wat leerlingen moeten kunnen, tot in de fijnste details. Leerkrachten verdrinken in de planlast en administratieve rompslomp.

Met die zaken in gedachten is het niet verrassend dat de school alsmaar meer taken toegeschoven zijn. Dit vergroot de invloed van de staat op de samenleving en maakt het makkelijker deze bij te sturen. Met recht en reden noemt de "rechtse" onderwijsspecialist dit de totalitaire school.

Het duidt ook een kwalijke "cradle to grave" mentaliteit aan. De staat komt meer tussenbeide in elke levensfase van het individu. De sociale controle is nog nooit zo hoog geweest. De staat promoot hierbij dat ouders hun opvoedende taak meer en meer achterwege laten, Vadertje Staat zal wel voor de kindertjes zorgen liefst eerst de school, dan de kinderopvang, de familie en dan pas de ouders

Links en rechts-liberaal vallen elkaar weer in de armen, vanuit de kapitalistische logica zijn kinderen een last voor de werkende ouders en kunnen deze beter gedumpt worden totdat ze "rijp" zijn. Liberalen nemen de staatscontrole voor lief, op voorwaarde dat de school de nodige arbeidskrachten produceert. Scholen zijn de facto fabrieken van de links-liberale Ubermensch.

Dit is een regelrechte gruwel. Als rechts-conservatieve hou ik dan ook een pleidooi voor decentralisatie, deregulering en een respect voor de organische samenleving. Het subsidiariteitsprincipe is hierbij de leidraad: de bevoegdheid ligt bij de instantie het dichts bij het kind. De verantwoordelijk voor de opvang en de opvoeding hoort bij de ouders, niet de school. Scholen dienen voor kennisoverdracht en niets anders.

Secularisme

Deze discussie afdoen als een debat over kerntaken en staatsinmenging zou eigenlijk nog oppervlakkig zijn. Ik moet dus dieper in de materie duiken.

Wanneer ik stel dat de school geen opvoedkundige taak heeft, ga ik kort door de bocht. Scholen mogen wel degelijk hun leerlingen opvoeden. Wanneer de ouders niet in de buurt zijn nemen zij die taak over. Het principe gehanteerd is dan ook "wat je thuis hebt geleerd niet te doen, doe je ook niet op school". Thuis mag een kind ook geen vuilnis op de grond gooien, op school mag dit ook niet.

Intuïtief weten scholen dit. Opvoeding is grotendeels hetzelfde in de meeste huishoudens (ook al verschilt de methode). Kinderen moeten braaf zijn, niemand pijn doen, niets stuk maken, stil zijn wanneer dat gevraagd wordt, ... Er zijn natuurlijk uitzonderingen, linkse ouders die niet deugende pedagogie gebruiken. Onze samenleving is conformistisch in dat aspect, ouders die een steek laten vallen worden op de vingers getikt.

Links heeft deze organische ordening omgedraaid, "wat je op school hebt geleerd, doe dit ook thuis". School is dus een instelling om aan social engineering te doen. Links is etatistisch, zij kennen de staat een grote rol toe om de samenleving te sturen (constructivisme en maakbaarheid weet je wel). Daarbij kan je best zo jong mogelijk beginnen (want beïnvloedbaar en gewillig).

Ik moet hierbij hand in eigen boezem steken, want christelijk geïnspireerde rechts-conservatieven zagen scholen ook als instellingen om leerlingen onder te dompelen in de tradities van het christendom. Wat op zich niet erg is, want dit zijn private instellingen. Ouders die hun kinderen inschrijven in zulke scholen zijn eens met het pedagogisch project van de school (en dus hebben dezelfde principes thuis).

Staatsscholen zijn de oase's van neutraliteit waar andersdenkende ouders naartoe kunnen vluchten. In religieuze zin is dit correct, staatsscholen nemen geen positie ten opzichte van bepaalde levensbeschouwingen. Dit wilt niet zeggen dat hun pedagogisch project ook zo is. Athenea worden traditioneel tot de socialistische zuil gerekend en ouders weten dat ook wanneer ze inschrijven.

Dit debat is dus eigenlijk een debat van ideologisch secularisme, van een strikte scheiding tussen ideologie en staat. Staatsinstellingen moeten ideologische neutraal zijn en niets mag erop wijzen dat zij een positie nemen ten aanzien van een ideologie. Opvoedkundig gezien is er een debat nodig van ideologievrije waarden, d.w.z. waarden die elke ideologie redelijkerwijs mee eens is. Een onmogelijke opdracht?

Conclusie

Scholen worden meer en meer als fixers van maatschappelijke problemen aanzien. Er dringt zich een kerntakendebat op wat een school wel of niet hoort te doen. De gevolgen zullen anders rampzalig zijn; een collectieve burn-out. Voor mij is het duidelijk: de maatschappij in zijn totaliteit moet aangesproken worden om maatschappelijke problemen op te lossen, niet scholen alleen. Dit vraagt om minder staatscontrole en meer toepassing van het subsidiariteitsprincipe. Dit vraagt ook voor ideologische secularisme en een duidelijke ideologisch-neutrale staatsschool.

Reacties