De staatsgreep in Turkije zindert na. Na een tweehonderdtal doden zit Erdogan nog steeds in de presidentszetel. Hij riep binnenlandse en buitenlandse Turken op om op straat te komen en ze reageerden, ze verijdelden mee de coup. Eensgezindheid heerst bij de traditionele partijen: een overwinning voor de democratie. Of toch niet?
Inleiding: een pyrrusoverwinning
De Vlaamse politici van Turkse afkomst reageerden unaniem afkeurend op de poging tot staatsgreep. Het Turkse volk heeft de democratie gered. Dit narratief domineert het denken van het establishment. De Belgische regering reageerde verheugd op het nieuws dat de staatsgreep was mislukt. Ook de Tweede Kamer reageerde opgelucht. Laat we even de theorie dat deze coup in scène is gezet achterwege laten. Is er een reden tot victorie?
Natuurlijk kan Europa in volle oorlogstijd een instabiel Turkije missen als kiespijn. Chaos zou IS in de kaart spelen. Buiten dit, is de mislukking van de coup een tragedie. Het is geweten hoe Turkije wegglijdt in een autoritaire islamitische dictatuur: vervolging van kritische journalisten en academici, het uitmoorden van minderheden, zuivering van andersdenkenden in het staatsapparaat, de rechtsstaat en scheiding der machten onder druk,,... Het gejuich dat de "democratie gered is" klinkt heel wrang.
Laat het ook duidelijk zijn: dit is wat de meerderheid van de Turken willen. Erdogan is een goede populist, hij voelt de wil van het Turkse volk zeer goed aan. Hij klopt de nationalistische en patriottistische gevoelens van de Turken in binnenland én buitenland op. Hij dirigeert deze tegen alles en iedereen die staatsvijanden zijn: Koerden, Alevieten, seculieren en nu ook de Gülenbeweging.
Maar de putschisten claimden ook uit patriottisme en nationalisme te handelen. Is Turkije dan gesplist in twee naties? En hoe zouden conservatieve rechts-populisten en patriottische nationalisten in het Westen zich verhouden tot deze staatsgreep? Moeten zij het kant van het Turkse volk kiezen of de kant van het leger? Deze en meer vragen zijn het hoofdonderwerp van deze opinie.
De erfenis van Kemal Atatürk en het Ottomaanse Rijk
Turkije is een gecompliceerd land. Het is altijd al sterk nationalistisch, om precies te zijn staatsnationalistisch, geweest. Het is een top-down nationalisme dat volk en minderheden in hetzelfde keurslijf duwde (de volksnationalistische Koerden weten er alles van). Dit top-down staatsnationalisme resulteerde in twee Turkse staten en naties: het Turkije van de kemalisten en het Turkije van de neo-ottomanisten.
De kemalisten zijn historisch de recentste. Zij baseren zich op de ideeën van Kemal Atatürk, de stichter van modern Turkije. De zes pilaren van het kemalisme zijn republicanisme, populisme, nationalisme, secularisme, staatisme en reformisme. Deze pilaren hebben een heilige status. Het zorgde ervoor dat Turkije verwesterde: scheiding kerk en staat, gelijkheid man en vrouw, rechtshoven die de democratie bewaakte,...
De neo-ottomanisten zijn de oudste. Zij baseren zich op een Turkije van voor Atatürk. Ze zijn islamitisch en verwerpen grotendeels wat Atatürk voorstaat: ze zijn reactionair voor een terugkeer naar een autocratie met een sterke Ottomaanse sultan als leider. Ze zijn voor een islamitische theocratie met verwerping van de moderne idealen zoals gelijkheid van man en vrouw en de herinrichting van de staat volgens de shariah. Neo-ottomanisten zijn imperialistisch en willen controle over de vroegere gebieden van het Ottomaanse Rijk.
Het kemalisme is nu de ideologie van de militaire elite, het neo-ottomanisme van het Turkse volk en de AKP. Die twee botsen en daarom werd een (gefabriceerde?) staatsgreep gepleegd. Erdogan won deze en slaat terug: duizenden ontslagen zijn gevallen bij leger en justitie. Putschisten worden gemarteld. Hoogst waarschijnlijk zal Erdogan deze staatsgreep gebruiken om de laatste restanten van de kemalistische elite in het staatsapparaat uit te zuiveren.
Quid Wilders en co?
Kwatongen zoals Han van der Horst beweren dat Wilders en Erdogan in essentie hetzelfde zijn. Filter de islam en"blijft er een conservatief populistische beweging over die voor orde, netheid en regelmaat gaat".
Het stuk kan eigenlijk niets hard maken. Wilders was de enige Nederlandse politicus die wou dat de staatsgreep lukte. Van der Horst wuift dit weg als zijnde jaloezie. Er is wel een emotioneel luik (Wilders haat het islamofascisme en heeft een sterke antipathie tegenover Erdogan) en als van der Horst voorbij zijn eigen Wilders-antipathie keek, dan had hij dat beter gesteld als reden.
Als we deze redenering volgen, dan heeft Wilders een probleem. Hij zou inconsistent zijn; in eigen land staat hij geboekstaafd als dé populist; dé megafoon van het volk. Voor het Turkse volk steunt hij de militaire elite. Quo vadis Wilders?
Dit is maar ogenschijnlijk want de situatie in Nederland en Turkije zijn niet te vergelijken. In Nederland is de elite nog steeds aan de macht en voeren zij een postmoderne, antinationalistische agenda tegen de volkswil in. In Turkije is het volk aan de macht door middel van Erdogan en is het de kemalistische elite die niet tevreden is. In Nederland staan de mensenrechten en rechtsstaat onder druk door de toegefelijkheid van de elite aan de islam waardoor populist Wilders hiertegen in verzet gaat. In Turkije staan de mensenrechten en rechtsstaat eveneens onder druk door de islam maar zijn het de populisten die deze afbreken en de elite die deze willen beschermen.
Het is overduidelijk dat het Nederlandse en Turkse volk totaal anders zijn. Nederlanders willen vrijheid van mening, gelijkheid van man en vrouw en openheid tegenover andersgeaarden maar eveneens respect voor hun christelijke en nationalistische wortels. Turken willen censuur, patriarchale onderdrukking van de vrouw en onderdrukking van andersgeaarden, allemaal onder het mom van de islam. De populistische revolte van de Nederlanders is een nobeler doel dan die van de Turken.
Burke en autoriteit
Er is nog een reden waarom niemand (buiten bovengenoemde) de staatsgreep in Turkije steunde. Dan hoefde men niet te verantwoorden waarom en vooral, dan hoefde men niet te reflecteren over de situatie in het eigen land. Zou het volk hier recht hebben op een revolutie of staatsgreep?
Het establishment hier voelde zich verwant met het establishment in Turkije want beiden willen hun macht niet kwijt. Ik zou het een wetmatigheid noemen: iedereen die tot het establishment behoort, ongeacht de politieke kleur, neemt de conservatieve positie over. Het conservatisme duldt geen revolte of revolutie maar enkel continuïteit, autoriteit en orde. Conservatieven waren vroeger elitair en anti-populistisch en sommigen vandaag zijn dat nog steeds (de overgrote meerderheid van de huidige conservatieven hebben die houding van dédain tegenover het volk verlaten, de nieuwe conservatieven = links hebben deze overgenomen).
Het imago van het anti-revolutionair elitair conservatisme komt van, hoe kan het ook, Edmund Burke. Hij staat bekend als een fervent criticus van revoluties door zijn belangrijkste werk: Reflections on the Revolution in France. Dit blijkt later een mythe, Burke is niet zozeer anti-revolutionair maar wel de moderne notie van revolutie. Burke gelooft niet dat men staten of naties kan hertekenen vanuit een leeg blad met abstracte, enkel op rede gebaseerde idealen. Hij geloofde in een graduele verandering van de organische samenleving, geworteld in diens cultuur en tradities. Dit is dusver wat elke conservatieve weet en uitdraagt.
Maar, zo stelt historicus Richard Bourke (what's in a name!), Burke was wel een believer in gewapend verzet tegen een illegitieme autoriteit. Daarom steunde Burke de Amerikaanse Revolutie omdat Groot-Brittannië door het gebruik van macht hun autoriteit hadden verloren. Groot-Brittannië had zijn plicht tot bescherming verzaakt en hun sociaal contract met de burger geschonden. Hun rebellie was rechtvaardig want het was uit zelfverdediging.
Deze tegenstelling tussen macht en autoriteit staat ook centraal in het boek van Paul Verhaeghe "Autoriteit". Hij liet zijn hoofdthese inspireren door het werk van Hannah Arendt:
Burke was hiermee eens; autoriteit is onderdeel van een sociaal contract met voorwaarden. Hij geloofde dat er twee voorwaarden zijn: het toepassen van het Britse wetssysteem en de honorering van de "natuurrechten". Burke was een proto-constitutionalist (bij gebrek aan Nederlandse vertaling van die term), een pilaar van het republicanisme. De overheid is volgens de constitutionalist gelimiteerd in zijn macht en diens limitering zorgt ervoor dat deze als autoriteit erkend wordt. Deze limitatie is gebetonneerd in de (grond)wet. Groot-Brittannië heeft formeel geen grondwet en heeft dit ook nooit gehad, het heeft wel semi-grondwetten gehad zoals de Magna Charta en de Bill of Rights van 1688. [Wie nog meer over Burke en zijn positie ten aanzien van revoluties wil weten, kan ik dit artikel aanraden.]
Burke was ook een believer in "natuurwetten" en "natuurrechten", natuur in de zin van menselijke natuur. Het concept van de natuurwet is bij Burke anders dan van Kant, Locke, Paine en andere Verlichtingsdenkers. Volgens Burke was de natuurwet niet iets abstract en direct, maar concreet en indirect door middel van de samenleving, zijn tradities en zijn positief recht (recht dat op een bepaald ogenblik en plaats geldt). Die laatste moest gebeuren volgens het principe prudentia, voorzichtigheid en wijsheid. Omdat de samenleving gradueel geëvolueerd, zo evolueert ook de applicatie van de natuurwetten. [Ik zou bovenstaande link ook helemaal lezen en zien wat Burke over bv. huidige discriminatiewetgeving zou vinden.]
De vraag dat heel deze sectie naartoe beweegt is: WWBD, What Would Burke Do? Erdogan heeft zijn democratisch legitieme autoriteit geperverteerd tot macht. Hij gebruikt die macht om de grondwet te ondermijnen en de Kemalische tradities van Turkije uit te wissen. Hij breekt het sociaal contract tussen zijn burgers en schendt hen in hun natuurrechten, zo gevormd door de Kemalische traditie van 100 jaar. Dus ik kan met enige zekerheid zeggen: Burke zou de oppositie steunen tegen Erdogan.
Volk of leger?
Burke heeft (naar mijn weten) niets gezegd wie de revolutie dient te doen, het volk of het leger. Zelfs de terminologie voor die twee is verschillend: voor het volk wordt revolutie of rebellie gebruikt, voor het leger een staatsgreep of putsch. Is er überhaupt een verschil?
Populisten en democraten zullen zeggen van wel: een revolutie door de burgers is democratisch gelegitimeerd. Een staatsgreep door het leger is dat niet, dat is per definitie een machtsgreep door een minderheid. Is dat niet simplistisch? Ook een rebellie kan gebeuren door een minderheid van burgers, het is niet dat men tijdens het tumult een volksraadpleging kan houden.
Het is in de geschiedenis gebleken dat regimeveranderingen werden geïnitieerd door een minderheid die zichzelf groter deed lijken of claimde het volk te vertegenwoordigen. Zelfs een minderheid aan separatisten riep de Belgische onafhankelijkheid uit. Het is onderdeel van de mythecreatie rond een natie om revoluties buiten proporties op te blazen.
In het geval van Turkije is het wel gebleken dat de overgrote meerderheid van de Turken Erdogan steunen. We weten dus met enige zekerheid dat de legerleiding een minderheid vertegenwoordigden. Maar maakt dit de staatsgreep moreel verwerpelijk?
De vergelijking is al vaak gemaakt: Hitler werd ook door de meerderheid van de Duitsers vertegenwoordigd. Kolonel von Stauffenberg (vertolkt door Tom Cruise in de film 'Valkyrie') zou dan ook geen legitieme aanslag mogen plegen op Hitler. Net als de Kemalische putch zag de Pruisische legerleiding dat Hitler de Pruisische idealen van eer, deugd en plichtbewustzijn verkrachtte. Van het Pruisische motto 'Waffen, Wissenschaft und Verfassung' (wapens, wetenschap en grondwet) liet Hitler de derde vallen. Niet omdat de Pruisen een minderheid waren, dat hun idealen en die van de Duitse natie vervangen dienden te worden.
Wat een rebellie of staatsgreep legitiem maakt, is dus niet zijn democratisch gehalte maar zijn motieven. Een regime, hoe democratisch dan ook, kan zijn legitimiteit verliezen doordat het de geest van het land heeft verraden. Het leger is vaak de behoeder van de natie, doordrenkt van personen die hun leven zouden willen geven om hun land te beschermen. Het is maar een kleine sprong van oorlogvoeren met buitenlandse vijanden naar het verwijderen van binnenlandse vijanden.
In Turkije heeft het leger net die verantwoordelijkheid. Atatürk als voormalige militair gaf het leger de mogelijkheid tot staatsgreep indien de pilaren van de Turkse republiek bedreigd werden. Erdogan heeft stelselmatig de Turkse republiek ontmantelt om deze om te vormen tot een islamitische autocratie. Erdogan heeft de mensenrechten van zijn burgers geschonden. Het afzetten van zo'n sujet is perfect legitiem, op welke manier dan ook.
Conclusie
Van links tot rechts, niemand keurde de staatsgreep tegen Erdogan goed. Nochtans zijn er goede redenen om deze wél te steunen. Erdogan heeft zijn autoriteit in brute macht verandert en gebruikt die brute macht om de Turkse republiek af te breken en om te vormen tot een neo-ottomaans rijk. Kemalisten hebben het recht hiertegen in verzet te gaan, ook al gaat dit in tegen de democratische meerderheid.
Inleiding: een pyrrusoverwinning
De Vlaamse politici van Turkse afkomst reageerden unaniem afkeurend op de poging tot staatsgreep. Het Turkse volk heeft de democratie gered. Dit narratief domineert het denken van het establishment. De Belgische regering reageerde verheugd op het nieuws dat de staatsgreep was mislukt. Ook de Tweede Kamer reageerde opgelucht. Laat we even de theorie dat deze coup in scène is gezet achterwege laten. Is er een reden tot victorie?
Natuurlijk kan Europa in volle oorlogstijd een instabiel Turkije missen als kiespijn. Chaos zou IS in de kaart spelen. Buiten dit, is de mislukking van de coup een tragedie. Het is geweten hoe Turkije wegglijdt in een autoritaire islamitische dictatuur: vervolging van kritische journalisten en academici, het uitmoorden van minderheden, zuivering van andersdenkenden in het staatsapparaat, de rechtsstaat en scheiding der machten onder druk,,... Het gejuich dat de "democratie gered is" klinkt heel wrang.
Laat het ook duidelijk zijn: dit is wat de meerderheid van de Turken willen. Erdogan is een goede populist, hij voelt de wil van het Turkse volk zeer goed aan. Hij klopt de nationalistische en patriottistische gevoelens van de Turken in binnenland én buitenland op. Hij dirigeert deze tegen alles en iedereen die staatsvijanden zijn: Koerden, Alevieten, seculieren en nu ook de Gülenbeweging.
Maar de putschisten claimden ook uit patriottisme en nationalisme te handelen. Is Turkije dan gesplist in twee naties? En hoe zouden conservatieve rechts-populisten en patriottische nationalisten in het Westen zich verhouden tot deze staatsgreep? Moeten zij het kant van het Turkse volk kiezen of de kant van het leger? Deze en meer vragen zijn het hoofdonderwerp van deze opinie.
De erfenis van Kemal Atatürk en het Ottomaanse Rijk
Turkije is een gecompliceerd land. Het is altijd al sterk nationalistisch, om precies te zijn staatsnationalistisch, geweest. Het is een top-down nationalisme dat volk en minderheden in hetzelfde keurslijf duwde (de volksnationalistische Koerden weten er alles van). Dit top-down staatsnationalisme resulteerde in twee Turkse staten en naties: het Turkije van de kemalisten en het Turkije van de neo-ottomanisten.
De kemalisten zijn historisch de recentste. Zij baseren zich op de ideeën van Kemal Atatürk, de stichter van modern Turkije. De zes pilaren van het kemalisme zijn republicanisme, populisme, nationalisme, secularisme, staatisme en reformisme. Deze pilaren hebben een heilige status. Het zorgde ervoor dat Turkije verwesterde: scheiding kerk en staat, gelijkheid man en vrouw, rechtshoven die de democratie bewaakte,...
De neo-ottomanisten zijn de oudste. Zij baseren zich op een Turkije van voor Atatürk. Ze zijn islamitisch en verwerpen grotendeels wat Atatürk voorstaat: ze zijn reactionair voor een terugkeer naar een autocratie met een sterke Ottomaanse sultan als leider. Ze zijn voor een islamitische theocratie met verwerping van de moderne idealen zoals gelijkheid van man en vrouw en de herinrichting van de staat volgens de shariah. Neo-ottomanisten zijn imperialistisch en willen controle over de vroegere gebieden van het Ottomaanse Rijk.
Het kemalisme is nu de ideologie van de militaire elite, het neo-ottomanisme van het Turkse volk en de AKP. Die twee botsen en daarom werd een (gefabriceerde?) staatsgreep gepleegd. Erdogan won deze en slaat terug: duizenden ontslagen zijn gevallen bij leger en justitie. Putschisten worden gemarteld. Hoogst waarschijnlijk zal Erdogan deze staatsgreep gebruiken om de laatste restanten van de kemalistische elite in het staatsapparaat uit te zuiveren.
Quid Wilders en co?
Kwatongen zoals Han van der Horst beweren dat Wilders en Erdogan in essentie hetzelfde zijn. Filter de islam en"blijft er een conservatief populistische beweging over die voor orde, netheid en regelmaat gaat".
Het stuk kan eigenlijk niets hard maken. Wilders was de enige Nederlandse politicus die wou dat de staatsgreep lukte. Van der Horst wuift dit weg als zijnde jaloezie. Er is wel een emotioneel luik (Wilders haat het islamofascisme en heeft een sterke antipathie tegenover Erdogan) en als van der Horst voorbij zijn eigen Wilders-antipathie keek, dan had hij dat beter gesteld als reden.
Als we deze redenering volgen, dan heeft Wilders een probleem. Hij zou inconsistent zijn; in eigen land staat hij geboekstaafd als dé populist; dé megafoon van het volk. Voor het Turkse volk steunt hij de militaire elite. Quo vadis Wilders?
Dit is maar ogenschijnlijk want de situatie in Nederland en Turkije zijn niet te vergelijken. In Nederland is de elite nog steeds aan de macht en voeren zij een postmoderne, antinationalistische agenda tegen de volkswil in. In Turkije is het volk aan de macht door middel van Erdogan en is het de kemalistische elite die niet tevreden is. In Nederland staan de mensenrechten en rechtsstaat onder druk door de toegefelijkheid van de elite aan de islam waardoor populist Wilders hiertegen in verzet gaat. In Turkije staan de mensenrechten en rechtsstaat eveneens onder druk door de islam maar zijn het de populisten die deze afbreken en de elite die deze willen beschermen.
Het is overduidelijk dat het Nederlandse en Turkse volk totaal anders zijn. Nederlanders willen vrijheid van mening, gelijkheid van man en vrouw en openheid tegenover andersgeaarden maar eveneens respect voor hun christelijke en nationalistische wortels. Turken willen censuur, patriarchale onderdrukking van de vrouw en onderdrukking van andersgeaarden, allemaal onder het mom van de islam. De populistische revolte van de Nederlanders is een nobeler doel dan die van de Turken.
Burke en autoriteit
Er is nog een reden waarom niemand (buiten bovengenoemde) de staatsgreep in Turkije steunde. Dan hoefde men niet te verantwoorden waarom en vooral, dan hoefde men niet te reflecteren over de situatie in het eigen land. Zou het volk hier recht hebben op een revolutie of staatsgreep?
Het establishment hier voelde zich verwant met het establishment in Turkije want beiden willen hun macht niet kwijt. Ik zou het een wetmatigheid noemen: iedereen die tot het establishment behoort, ongeacht de politieke kleur, neemt de conservatieve positie over. Het conservatisme duldt geen revolte of revolutie maar enkel continuïteit, autoriteit en orde. Conservatieven waren vroeger elitair en anti-populistisch en sommigen vandaag zijn dat nog steeds (de overgrote meerderheid van de huidige conservatieven hebben die houding van dédain tegenover het volk verlaten, de nieuwe conservatieven = links hebben deze overgenomen).
Het imago van het anti-revolutionair elitair conservatisme komt van, hoe kan het ook, Edmund Burke. Hij staat bekend als een fervent criticus van revoluties door zijn belangrijkste werk: Reflections on the Revolution in France. Dit blijkt later een mythe, Burke is niet zozeer anti-revolutionair maar wel de moderne notie van revolutie. Burke gelooft niet dat men staten of naties kan hertekenen vanuit een leeg blad met abstracte, enkel op rede gebaseerde idealen. Hij geloofde in een graduele verandering van de organische samenleving, geworteld in diens cultuur en tradities. Dit is dusver wat elke conservatieve weet en uitdraagt.
Maar, zo stelt historicus Richard Bourke (what's in a name!), Burke was wel een believer in gewapend verzet tegen een illegitieme autoriteit. Daarom steunde Burke de Amerikaanse Revolutie omdat Groot-Brittannië door het gebruik van macht hun autoriteit hadden verloren. Groot-Brittannië had zijn plicht tot bescherming verzaakt en hun sociaal contract met de burger geschonden. Hun rebellie was rechtvaardig want het was uit zelfverdediging.
Deze tegenstelling tussen macht en autoriteit staat ook centraal in het boek van Paul Verhaeghe "Autoriteit". Hij liet zijn hoofdthese inspireren door het werk van Hannah Arendt:
"Autoriteit regelt verhoudingen op een vrijwillige basis, omdat alle betrokkenen geloven in iets dat buiten ons ligt, waar we ons vrijwillig aan onderwerpen. Neem dat geloof weg en dan wordt het macht. Macht is vrij simpel: ik ben sterker of rijker dan jou, dus je moet doen wat ik zeg. Dan spreken we over gedwongen onderwerping."Alhoewel ik het niet eens ben met zijn daaruit voortvloeiende conclusies (dat we weg moeten van de traditionele autoriteit en moeten terugvallen op een vage collectieve autoriteit) ben ik wel eens met bovenstaande these en ook de volgende logische uitvloeisel. Autoriteit is vrijwillig en tijdelijk, het is iets dat men "draagt" (daarom het woord "gezagsdrager" voor de autoriteiten), macht is gedwongen en persoonlijk, iets dat men "heeft" (daarom het woord "machtshebber" voor dictators).
Burke was hiermee eens; autoriteit is onderdeel van een sociaal contract met voorwaarden. Hij geloofde dat er twee voorwaarden zijn: het toepassen van het Britse wetssysteem en de honorering van de "natuurrechten". Burke was een proto-constitutionalist (bij gebrek aan Nederlandse vertaling van die term), een pilaar van het republicanisme. De overheid is volgens de constitutionalist gelimiteerd in zijn macht en diens limitering zorgt ervoor dat deze als autoriteit erkend wordt. Deze limitatie is gebetonneerd in de (grond)wet. Groot-Brittannië heeft formeel geen grondwet en heeft dit ook nooit gehad, het heeft wel semi-grondwetten gehad zoals de Magna Charta en de Bill of Rights van 1688. [Wie nog meer over Burke en zijn positie ten aanzien van revoluties wil weten, kan ik dit artikel aanraden.]
Burke was ook een believer in "natuurwetten" en "natuurrechten", natuur in de zin van menselijke natuur. Het concept van de natuurwet is bij Burke anders dan van Kant, Locke, Paine en andere Verlichtingsdenkers. Volgens Burke was de natuurwet niet iets abstract en direct, maar concreet en indirect door middel van de samenleving, zijn tradities en zijn positief recht (recht dat op een bepaald ogenblik en plaats geldt). Die laatste moest gebeuren volgens het principe prudentia, voorzichtigheid en wijsheid. Omdat de samenleving gradueel geëvolueerd, zo evolueert ook de applicatie van de natuurwetten. [Ik zou bovenstaande link ook helemaal lezen en zien wat Burke over bv. huidige discriminatiewetgeving zou vinden.]
De vraag dat heel deze sectie naartoe beweegt is: WWBD, What Would Burke Do? Erdogan heeft zijn democratisch legitieme autoriteit geperverteerd tot macht. Hij gebruikt die macht om de grondwet te ondermijnen en de Kemalische tradities van Turkije uit te wissen. Hij breekt het sociaal contract tussen zijn burgers en schendt hen in hun natuurrechten, zo gevormd door de Kemalische traditie van 100 jaar. Dus ik kan met enige zekerheid zeggen: Burke zou de oppositie steunen tegen Erdogan.
Volk of leger?
Burke heeft (naar mijn weten) niets gezegd wie de revolutie dient te doen, het volk of het leger. Zelfs de terminologie voor die twee is verschillend: voor het volk wordt revolutie of rebellie gebruikt, voor het leger een staatsgreep of putsch. Is er überhaupt een verschil?
Populisten en democraten zullen zeggen van wel: een revolutie door de burgers is democratisch gelegitimeerd. Een staatsgreep door het leger is dat niet, dat is per definitie een machtsgreep door een minderheid. Is dat niet simplistisch? Ook een rebellie kan gebeuren door een minderheid van burgers, het is niet dat men tijdens het tumult een volksraadpleging kan houden.
Het is in de geschiedenis gebleken dat regimeveranderingen werden geïnitieerd door een minderheid die zichzelf groter deed lijken of claimde het volk te vertegenwoordigen. Zelfs een minderheid aan separatisten riep de Belgische onafhankelijkheid uit. Het is onderdeel van de mythecreatie rond een natie om revoluties buiten proporties op te blazen.
In het geval van Turkije is het wel gebleken dat de overgrote meerderheid van de Turken Erdogan steunen. We weten dus met enige zekerheid dat de legerleiding een minderheid vertegenwoordigden. Maar maakt dit de staatsgreep moreel verwerpelijk?
De vergelijking is al vaak gemaakt: Hitler werd ook door de meerderheid van de Duitsers vertegenwoordigd. Kolonel von Stauffenberg (vertolkt door Tom Cruise in de film 'Valkyrie') zou dan ook geen legitieme aanslag mogen plegen op Hitler. Net als de Kemalische putch zag de Pruisische legerleiding dat Hitler de Pruisische idealen van eer, deugd en plichtbewustzijn verkrachtte. Van het Pruisische motto 'Waffen, Wissenschaft und Verfassung' (wapens, wetenschap en grondwet) liet Hitler de derde vallen. Niet omdat de Pruisen een minderheid waren, dat hun idealen en die van de Duitse natie vervangen dienden te worden.
Wat een rebellie of staatsgreep legitiem maakt, is dus niet zijn democratisch gehalte maar zijn motieven. Een regime, hoe democratisch dan ook, kan zijn legitimiteit verliezen doordat het de geest van het land heeft verraden. Het leger is vaak de behoeder van de natie, doordrenkt van personen die hun leven zouden willen geven om hun land te beschermen. Het is maar een kleine sprong van oorlogvoeren met buitenlandse vijanden naar het verwijderen van binnenlandse vijanden.
In Turkije heeft het leger net die verantwoordelijkheid. Atatürk als voormalige militair gaf het leger de mogelijkheid tot staatsgreep indien de pilaren van de Turkse republiek bedreigd werden. Erdogan heeft stelselmatig de Turkse republiek ontmantelt om deze om te vormen tot een islamitische autocratie. Erdogan heeft de mensenrechten van zijn burgers geschonden. Het afzetten van zo'n sujet is perfect legitiem, op welke manier dan ook.
Conclusie
Van links tot rechts, niemand keurde de staatsgreep tegen Erdogan goed. Nochtans zijn er goede redenen om deze wél te steunen. Erdogan heeft zijn autoriteit in brute macht verandert en gebruikt die brute macht om de Turkse republiek af te breken en om te vormen tot een neo-ottomaans rijk. Kemalisten hebben het recht hiertegen in verzet te gaan, ook al gaat dit in tegen de democratische meerderheid.
Reacties