Met de recente uitspraak van het Amerikaans Hooggerechtshof is het abortusdebat brandend actueel. Stemmen gaan op om ook in België het recht op abortus grondwettelijk te verankeren. Dit stelt de vraag: wat als Vlaanderen onafhankelijk wordt, hoe zou de Vlaamse grondwet kunnen eruitzien?
Inleiding
Het stond in de sterren geschreven. Met een meerderheid van Republikeinen-benoemde rechters werd Roe vs Wade vernietigd. Verrassend was het niet: er is nu een meerderheid van "original meaning" rechters en een minderheid van "living constitution" rechters.
"Original meaning" is de rechtsfilosofie die vindt dat de grondwet moet gelezen worden zoals de originele mensen toen dachten dat het betekende. "Living constitution" is de rechtsfilosofie die vindt dat de grondwet moet gelezen op een organische manier volgens de samenleving van vandaag. "Original meaning" vind je vooral terug bij Republikeinen en "living constitution" bij Democraten, zodat de rechtsfilosofieën ook een (partij)politieke en ideologische breuklijn vormt tussen conservatieven en progressieven.
Ik wil niet in een uitgebreide discussie vallen welke rechtsfilosofie de "juiste" is. Het heeft ook weinig relevantie voor Vlaanderen: in Vlaanderen is er geen parlementaire meerderheid om abortus te verstrengen, er zijn eerder stemmen om de abortuswetgeving te versoepelen. Ja, Vlaams Belang is tegen abortus buiten een aantal specifieke gevallen, maar ze hebben geen institutionele macht.
De huidige oproepen om abortus in de grondwet te verankeren is eerder paniekvoetbal, een fantoomstrijd voor de partijen van 11% (ondertussen sommigen maar 9%) om electoraal relevant te blijven. Het is zo doorzichtig.
Founding Father/Mother
Als (of beter gezegd: wanneer) Vlaanderen onafhankelijk wordt, zal ooit het monumentale werk beginnen voor de opmaak van de Vlaamse grondwet. Ik ben daar niet gerust in.
Als we kijken naar de politici vandaag, wie heeft het intellect om een breed gedragen grondwet te schrijven die meegaat voor eeuwen? Ik zie geen enkele Founding Father of Founding Mother materiaal. Zelfs niet Bart De Wever, wie ik intellectueel respecteer maar de afgelopen jaren minder en minder conservatief heeft gehandeld, opgejaagd door de marketing boys en girls binnen zijn partij.
Ik vrees zelfs dat een aantal politici Van Reybrouckgewijs een burgerpanel mee gaan beslissen over de Vlaamse grondwet. Ik ben voor participatie en democratie, maar de opmaak van een grondwet is de taak van de politiek-intellectuele elite van het land, niet van een aantal gewone mensen die geen snars ervan begrijpen.
De huidige oproepen om zus of zo grondwettelijk te verankeren stellen mij niet gerust. De huidige generatie politici zijn enkel gericht op communicatie en zullen de historische taak opofferen op het altaar van de huidige politiek mode: de woke cult. Ik verwacht dan ook enkel statements in de zin van diversiteit, gelijkheid en inclusie uit die verachtelijke hoek.
Belgische grondwet
Tindemans zei ooit: "de grondwet is geen vodje papier". Wie eens de Belgische grondwet op de website van de Senaat opendoet, krijgt niet de indruk dat dit een samenhangend document is.
Niet alleen qua lay-out (Art. 14, Art. 14bis, Art. 17 en Art. 18 hadden samengenomen kunnen worden) maar ook qua inhoud. Er is geen preambule, die de reden van de Grondwet uitlegt (in geval van België niet verwonderlijk; diens bestaansreden is een bufferstaat tussen Engeland, Frankrijk en Duitsland).
Er is geen recht op leven of fysieke integriteit, lijfstraffen zijn niet grondwettelijk verboden en ja, geen recht op abortus voor vrouwen (binnen de contouren van de wet). De grondwet regelt niet het burgerlijk huwelijk (en ja, van mij mag het homohuwelijk grondwettelijk verankerd worden).
Artikel 11 is een contradictie: enerzijds discriminatie verbieden, maar anderzijds ideologische en filosofische minderheden bijkomend beschermen. Artikel 11bis is overbodig, of niet in op zijn plek aangezien dit de politieke representatie regelt, wat beter geschikt is in hoofdstuk III en hoofdstuk IV.
Van mij mogen alle mensenrechten en Europese grondrechten in de Vlaamse grondwet. In het slechtste geval is dit een overbodigheid, maar mochten voor één of andere redenen die rechten niet meer van toepassing zijn, dan kan er worden teruggevallen op de Vlaamse grondrechten.
Beleidsdoelstellingen
Nog voor de rechten van de burgers heb je titel Ibis, de algemene beleidsdoelstellingen. Daarin is slechts één artikel 7bis: "Bij de uitoefening van hun respectieve bevoegdheden streven de federale Staat, de gemeenschappen en de gewesten de doelstellingen na van een duurzame ontwikkeling in haar sociale, economische en milieu-gebonden aspecten, rekening houdend met de solidariteit tussen de generaties."
Dit is een latere additie, maar het concept van beleidsdoelstellingen is interessant. Je kan de vraag stellen: wat verwachten wij als burger van de staat? Het is vreemd dat de grondwet nergens vastlegt wat de staat als raison d'être heeft. Dit heeft ertoe geleid dat de staat zich meer en meer over de samenleving heeft verspreid, zoals Alexis de Tocqueville voor waarschuwde:
I want to imagine under what new features despotism could present itself to the world; I see an innumerable crowd of similar and equal men who spin around restlessly, in order to gain small and vulgar pleasures with which they fill their souls. Each one of them, withdrawn apart, is like a stranger to the destiny of all the others; his children and his particular friends form for him the entire human species; as for the remainder of his fellow citizens, he is next to them, but he does not see them; he touches them without feeling them; he exists only in himself and for himself alone, and if he still has a family, you can say that at least he no longer has a country.
Above those men arises an immense and tutelary power that alone takes charge of assuring their enjoyment and of looking after their fate. It is absolute, detailed, regular, far-sighted and mild. It would resemble paternal power if, like it, it had as a goal to prepare men for manhood; but on the contrary it seeks only to fix them irrevocably in childhood; it likes the citizens to enjoy themselves, provided that they think only about enjoying themselves. It works willingly for their happiness; but it wants to be the unique agent for it and the sole arbiter; it attends to their security, provides for their needs, facilitates their pleasures, conducts their principal affairs, directs their industry, settles their estates, divides their inheritances; how can it not remove entirely from them the trouble to think and the difficulty of living?
This is how it makes the use of free will less useful and rarer every day; how it encloses the action of the will within a smaller space and little by little steals from each citizen even the use of himself. Equality has prepared men for all these things; it has disposed men to bear them and often even to regard them as a benefit.
After having thus taken each individual one by one into its powerful hands, and having molded him as it pleases, the sovereign power extends its arms over the entire society; it covers the surface of society with a network of small, complicated, minute, and uniform rules, which the most original minds and the most vigorous souls cannot break through to go beyond the crowd; it does not break wills, but it softens them, bends them and directs them; it rarely forces action, but it constantly opposes your acting; it does not destroy, it prevents birth; it does not tyrannize, it hinders, it represses, it enervates, it extinguishes, it stupifies, and finally it reduces each nation to being nothing more than a flock of timid and industrious animals, of which the government is the shepherd.
Enerzijds limiteert dit het handelen van de staat: de staat kan enkel datgene doen waarvoor de beleidsdoelstellingen de staat opdraagt te doen. Anderzijds kan de burger naar de rechtbank trekken als de staat niet doet wat de grondwet deze opdraagt te doen. Zo is het PFOS-schandaal naar mijn aanvoelen een grondwettelijke overtreding: de staat zou mens en milieu moeten beschermen tegen verontreiniging. Dit zou ook een broodnodige discussie van kerntaken op gang brengen.
De onderverdeling in grondgebonden en persoonsgebonden aangelegenheden lijkt mij nog steeds nuttig, alleszins voor de duidelijkheid.
Bevoegdheden
Uit de beleidsdoelstellingen volgt de discussie van bevoegdheden: wie is voor wat bevoegd? Subsidiariteit zou grondwettelijk verankerd moeten worden. Het laagste niveau zou bevoegd moeten zijn, tenzij een hoger niveau daartoe beter geschikt is.
Bevoegdheden gaan ook over wie het best geschikt is: de staat of de burger. Ik ben voorstander van zoveel mogelijk vrij ondernemerschap, maar er zijn nu eenmaal bevoegdheden die het algemeen belang zijn. Defensie bijvoorbeeld: huurlingen of milities hebben geen plek in landsverdediging. Dit is goed voor zowel links als rechts: het beperkt privatisering (links) als monopolie (rechts).
Er kan ook beslist worden dat zowel de staat als de burger gezamenlijk een bevoegdheid uitoefenen. Welke instrumenten zou de staat mogen krijgen om burgers te leiden? De staat heeft verschillende instrumenten, die samengevat worden met de beeldspraak van de stok (verplichten en bestraffen), de wortel (belasten en subsidiëren) en de redevoering (sensibilisering).
Er kan overwogen dat bepaalde straffen, waaronder lijfstraffen, doodsstraf, verbeurdverklaring, vogelvrijheid, dwangarbeid en dergelijke nooit toelaatbaar zijn. Of dat nudging onverenigbaar is met de transparantie die van een staat is vereist. Of dat er maximum is aan belastingen, zoals maximaal 50% overheidsbeslag.
Conclusie
Ik wacht nog steeds geduldig op de dag van de Vlaamse onafhankelijkheid. De grondwet van een land is het belangrijkste rechtsdocument van dat land, niet alleen qua hiërarchie, maar ook symbolisch.
In deze seculiere tijden is het bevreemdend dat een stuk papier mythische properties krijgt. Constitutioneel patriotisme is een belangrijk onderdeel van, maar is geen vervanger van, het nationalistisch project van elke staat.
De Vlaamse grondwet hoeft geen kopie te zijn van andere grondwetten. Er mogen nieuwigheden zijn, dingen die we op basis van onze ervaringen hebben geleerd noodzakelijk zijn. Ik heb een aantal voorbeelden gegeven, maar er zijn nog mogelijkheden.
Ik kan alleen hopen dat de Founding Fathers en Mothers van Vlaanderen deze taak kunnen vervullen.
Tot dan wens ik jullie een fijne 11 juli!
Reacties